Deneysel Film Öncüleri

Sinema filmleri çekilmeye başlandıktan bir süre sonra çeşitli sanatçılar alışagelmiş filmler yerine farklı bakış açıları ve teknikleriyle filmler üretmeye başladılar. Bu filmler sayesinde deneysel sinema doğdu ve dünyanın çeşitli ülkelerinde sanatçılar tarafından uygulanmaya başlandı.

Entr'acte (Rene Clair - 1924)
Çapraz Senfoni (Viking Eggeling, 1924)
Endülüs Köpeği (Luis Bunuel, 1929)
Usher'ların Evinin Çöküşü (James Sibley Watson ve Melville Weber, 1928)
Öğlesonrasının Ağları (Maya Deren, 1943)
Komşular (Norman McLaren, 1952) (Kısa film Oscar'ı alan tek deneysel film)
Film (Bruce Connor, 1958)
Dog Star Man (Stan Brakhage, 1961-1964)
Scorpio Rising (Kenneth Anger, 1963)
Uyku (film)Uyku (Andy Warhol, 1963)
New York'un Tüm Vermeerleri (Jon Jost, 1990)

Vikipedi


Ülkemizde de deneysel sinema 60'lı yıllarda üretilerek, film festivallerinde gösterilmeye başlanmıştır.

Avrupa'daki sanat alanında yapılan çalışmalar deneysel sinemayı etkilerken ülkemizde ise sanat ve sinema alanındaki çalışmaların yetersizliği, siyasi ve toplumsal değişimler gerek deneysel sinemayı gerekse sinemadaki diğer türleri olumsuz etkilediği söylenebilir. Türk sinema tarihinde gerçek anlamda deneysel filmlere yer verilmemiş olsa da, Metin Erksan, Alp Zeki Heper gibi yönetmenlerin alışılmışın dışına çıkarak filmlerinde deneysel ögelere yer verildiği görülmektedir. Örneğin ‘’Soluk Gecelerin Aşk Hikayeleri (1966)’’ filmiyle gerçeküstücü akımının Freudvari psikolojik etkileri görülmektedir. Yine Erksan’ ın ‘’Susuz Yaz ve Sevmek Zamanı’’ filmlerinde deneysellik ögelerinin kullanıldığı görülmektedir. Günümüzde ise her ne kadar doğrudan deneysel sinema özelliklerini içermese de sınırları zorlayıcı oluşu, estetik kaygıları, farklı, bağımsız kendine has üslupları ile film çeken Yeşim Ustaoğlu, Nuri Bilge Ceylan, Zeki Demirkubuz, Handan İpekçi gibi yönetmenlerin filmlerinde deneysel ögelere yer verdiğini söyleyebiliriz (Konya, 2019). Ülkemizde son yıllarda deneysel sinema ya da deneysel film başlığı adı altında festivaller yapılarak bu alana olan ilgiyi canlı tutmaya çalışıldığı gözlenmektedir.

Türkiye’ de bir grup sanatçının sinemanın imajını değiştirmeyi hedefleyerek yönetilen estetik ve felsefi kaygıları dikkate alarak film üretme biçiminin gelişmesine katkı sunmaya çalışan ‘’İstanbul Experimental’’ adı altında uluslararası deneysel film festivali her yıl yapılmaktadır. Yine bu yıl 22.si düzenlenen Uluslararası İzmir Kısa Film festivalinde deneysel kategoride filmlere olanak tanınmaya devam edilmektedir.

Ülkemizde daha çok genç yönetmenlerden bazılarının her ne kadar ticari, reklam ve video-klip alanında gerçekleşse de deneysel film çalışmalarında rol aldıklarını görmekteyiz. Tan Tolga Demirci, Gürcan Keltek, Ecem Kınacı, Levent Semerci gibi yönetmenlerin deneysel türde film ve videolar ürettiği, atölyeler düzenlediği bilinmektedir.


DENEYSEL SİNEMA TÜRÜ ve TÜRKİYE’ DE DENEYSEL FİLM ÇALIŞMALARI
Fulya ÜNAL, Erdem OKTAYGİL

Kısa Deneysel

Bir Kadın (Le Parfum de la Dame En Noir) / 1962 / Kurmaca / Alp Zeki Heper / 00:14:00
Şafak (L'Aube) / 1963 / Kurmaca / Alp Zeki Heper / 00:08:00
66 / 1967 / Deneysel / Mutlu Parkan, Ali Tara, Orhan Oğuz / 00:07:30
Gün Doğuşundan Gün Batışına / 1967 / Deneysel / Sezer Tansuğ / 00:08:00
Bozkırda Bir Yalnız Ağaç / 1968 / Deneysel / Sezer Tansuğ / 00:08:00
Lokomotif / 1968 / Deneysel / İbrahim Bergman / 00:05:00
Sanatçı Propagandası (Artist Propaganda) / 1978 / Deneysel / Nil Yalter / 00:04:00
İvme / 1984 / Deneysel / Ethem Özgüven / 00:03:00
A Fassbinder Lie / 1987 / Deneysel / Sabri Kaliç / 00:00:01
Animus / 1987 / Deneysel / Ergün Çevik / 00:18:00
Ars Longa Vita Absurda / 1987 / Deneysel / Sabri Kaliç / 00:00:01
Film mi, Değil mi? / 1987 / Deneysel / Sabri Kaliç / 00:00:02
Sonsuz / 1988 / Deneysel / Nur Akalın / 00:10:00
Zwei Freunde im Keller / 1988 / Deneysel / Özdil Savaşçı, Erdal Buldun / 00:22:00
Cin (Le Sylphe) / 1990 / Deneysel / Özdil Savaşçı, Erdal Buldun / 00:06:00
Gölgeler / 1990 / Deneysel / Şenay Gürler / 00:13:00
Kir / 1990 / Deneysel / Oktay Güzeloğlu / 00:07:00

Uzun Deneysel

Not Yet Rendered / 2002 / Uzun Deneysel / Özlem Sarıyıldız / 00:48:00
Re-Moses (Tekrar Musa) / 2006 / Uzun Deneysel / Genco Gülan / 01:00:00
Shoe'izm / 2011 / Uzun Deneysel / Ebru Kartal / 00:41:00
Tuzdan Kaide (The Pillar of Salt) / 2017 / Uzun Deneysel / Burak Çevik / 01:10:00
Maskenin Ardı (Behind The Mask) / 2018 / Uzun Deneysel / İsmail Necmi / 01:30:00
Yabancı / 2018 / Uzun Deneysel / Atakan Uğur Karagöz / 01:27:02
After Her Last Breath / 2019 / Uzun Deneysel / Nihal Şen / 00:43:00
Diyalog (Dialogue) / 2021 / Uzun Deneysel / Ali Tansu Turhan / 01:32:00
Virane (The Ruin) / 2022 / Uzun Deneysel / İlkan Devrim Dinç / 01:28:21
Andreas Moles / 2023 / Uzun Deneysel / Emre Çubukçu, Mert Emre Ergin, Atakan Aydın / 01:00:00
Kayboluşun Rüzgarları (Winds of Vanishing) / 2024 / Uzun Deneysel / İlkan Devrim Dinç / 02:16:20