Görme olayı ışıkla başlar. Işık görsel nesnelerin bize yansımasını, dolayısıyla görmemizi sağlar. Çizimi istenen biçimin bir yüzeyde gerçekleşmesi, yansıtmış olduğu ışık değerlerinin doğru görülmesi ve doğru yerleştirilmesiyle olasıdır. Resmetme olayında ışık beyazla, ışığın yok olması da beyazın giderek siyaha dönüştürülmesiyle anlatılır.

Işık etüdü için doğa güzel bir öğretmendir. Doğal nesnelerin ışık değerleriyle etüt edilmesinde amaç; objeyi kağıtta yinelemek değil biçimini, şeklini, dokusal yapısını, parlaklığını, matlığını ve planlarını yansıtan ışık değerlerinin nasıl bir düzenle yerlerini aldıklarını görmek ve kişisel yorumlarla bütünleştirmektir. Böyle bir çalışmadan hareketle izlenimlerimize dayalı bir yorum, bir düzenleme de yapılabilir.

fotoğrafta Işık
Işık, tüm görsel sanatların temelidir ve fotoğraf ta ışıktır. Fotoğraf yapmanın ilk adımı olan ışık, fotoğraftaki görselliğin nedenidir. Nasıl resim boya ile çiziliyorsa fotoğraf ta ışıkla çizilir. Bir çekimde fotoğraf makinesinin ayarları ışığa göre yapılır. Çünkü fotoğrafın kaynağı ışıktır. (Photo Yunanca ışık anlamına gelir)

Bir ölçüde fotoğrafın başarısı ışığa bağlıdır, yani ışıklandırmayı doğru yapmak gerekir. Işığın en önemli işlevi fotoğrafın çekilmesini sağlamaktır. Işığın olduğu yerde gölge de vardır. Işığın şiddeti gölgenin keskinliği de beraberinde getirir, soft ışık ise yumuşak gölgenin oluşum nedenidir. Eğer fotoğrafın bir bölümüne ışık yeterli gitmezse siyah çıkacaktır. Aşırı ışık alan kısımda beyaza kaçacaktır. Öğle ışığında çekilen bir fotoğrafta her şey çok sert ve daha kontrast olacaktır. Sonuç olarak gerek yaratılan (yapay) ışık kaynağı gerekse doğal ışık olsun doğru kullanılması önemlidir. Çünkü ışık fotoğrafın temel taşıdır. Bu nedenle ışığı iyi bilmek ve buna göre de iyi değerlendirmek gerekir. Çekim sonrası karanlık odada da yapılan işlemler, ışıklamaya dayanır yani fotoğraf ışıkla başlar, ışıkla biter.

Işık, doğadaki elektromanyetik dalga biçimlerinden biridir. Radyo, radar dalgaları, kızılötesi ışınları gibi. Doğada bulunan bir nesnenin görülmesi için o nesnenin ışık yayması yada yansıtması gerekir. Genellikle bir cisme çarpan ışık az yada çok yansır. Işığı yansıtma derecesine göre cisimler saydam (cam, su, hava) yarı saydam (buzlu cam, ince yağlı kağıt) saydamsız (taş, tahta, demir) diye sınıflanır. Ama yine de bu, cismin özelliği, kalınlığı vs. ile de yakından ilgilidir. Işığın yapısı ulaştığı yüzeyin yapısıyla çakıştığında farklı etkiler yaratır. Işığın yansıma özelliğinin yanında kırılma özelliği de vardır. Farklı yoğunluktaki ortamlarda, bir ortamdan diğerine geçen ışık kırılır.

Önemli olan uygun ışığı seçebilmektir. Tıpkı uygun bir kompozisyonu seçmek gibi. Işık; dolaylı, doğrudan, cephe ışığı, (gölgeleri yok ederek yüzeysel bir etki oluşturur ve aydınlanan cisim düzlemsel görülür) tepeden gelen ışık, (kütlenin ağırlığını ve yer çekimini vurgular) ters ışık, (kütlenin biçimini ortaya koyar) yan ışık (ışık-gölge yardımıyla dokuyu ortaya çıkartarak derinlik hissi verir.) olarak ele alınabilir. Ayrıca geliş açılarına ya da doğal nedenlere (kar, yağmur, deniz kenarı, yüksek yerler) göre ışığın durumu da değişir. Işık, salt fotoğrafın oluşumunda rol oynamaz aynı zamanda sanatsal bağlamda da belirleyici olur. Kullanılan ışık tarzı fotoğrafın estetik değerinde etkili olur. Fotoğrafta ışığın kullanış biçimi gölgeyi belirler. Bu da bireysel farklılıkların getirdiği bir ayrıcalık, bir tarz olabilir. Gölgenin sert olması grafik, yumuşak olması resimsel tavrı oluşturabilir. Işık, Klasik resimdeki belirlilik yada Barok resimdeki belirsizlik gibi biçimsel bağlamda kullanılabilir. Işık, doğa ve stüdyo fotoğraflarının yanında fotogramda da önemli bir özelliktir. Fotoğrafın aracı olan ışığın bilgisine sahip olmak çekilen fotoğrafın kaliteli olmasını sağlar. Böylece fotoğrafta yaratı alanlarından biri olur.

· Işık, nesneleri görünür kılar,
· Işık, siyah-beyaz ayrıntıyı belirler,
· Işık, mekan ve derinliği sembolize eder.
· Işık, atmosfer yaratır,
· Işık, imgesel anlatım aracı olarak kullanılabilir.

Kaynak
Işığın, Fotoğrafta Estetik Aracı Olarak Kullanımı
Yusuf Murat Şen

Sonuç olarak başarılı bir fotoğraf çekimine atılan ilk adım, ışık bilgisi kadar deneyim de gerektiren bir olaydır. Tıpkı resim yapmak gibi fotoğraf çekmek...

Işığın tarihine bakacak olursak ışığın yeniden keşfi olan Empresyonizmi (izlenimcilik) gözden geçirmek gerekir. Empresyonistlerde resim, ışık ve renk duyumlarının belirlediği kontursuz bir bütün olarak ortaya konuyordu. Işık ve renk İzlenimci Sanat içinde temel iki duyumdur ve analizi önemlidir. İzlenimcilerden önce ışık Rönesans ta, Barokta vs kullanılmıştır. Rembrandt'ın portreleri, El Groce, Frans Hals, Delacroix'in resimlerinde ışık, bu sanatçıların sanatlarında hep figürlerin plastik değerlerini ortaya çıkarmada, tablonun kurgulanmasında kullanılan bir araçtır. Işık soyut ve idealize edilerek kullanılmıştır. İzlenimcilikte ise ışık başlı başına bir değerdir, ön plandadır. Güneş ışığını yapıtlarında duyumsal bağlamda çok güzel kullanmışlardır.

İzlenimci resimlerde ışık, güneş ışığı olarak nesnelerin sınırlarını kaldıran renge dönüşmüştür. Çünkü izlenimcilik ışığın yeniden keşfidir. Bu keşif nedeniyle ışık, renkle el ele vererek renkli ışık halinde resim sanatında ortaya çıkmıştır. İzlenimcilikte resim atölyeden doğaya taşınmıştır. İşte ışık böyle keşfedilmiştir. Renkte yeniden ve geniş kapsamlı bir şekilde, gözlemsel bağlamda olduğu kadar bilgisel anlamda da (puantilizm) ele alındı. Çalışmalar adeta ışığı resimliyordu, konturlar erimiş geriye renk ve ışık kalmıştı. Gün boyu ışığın nesneler üzerindeki değişikliği resmediliyordu.

Çünkü ışık daha önceki dönemlerde kompozisyonun elemanıyken izlenimcilerin temel konusu olmuştur. İzlenimcilik öncesi resimde siyah gölgeler, beyaz ışıklar İzlenimcilerde yerini ışıklı renklere bıraktı. Işık ve renk birlikteliği çok ciddi bir şekilde kullanılmıştır. Tayftan geçen 7 renk doyasıya gündemde tutulmuştur. Sonuç olarak İzlenimci resim ışık ve renk sanatıdır. Işık, hava, atmosfer ve izlenim; işte İzlenimci görme, 1860larda başlayan farklılık 19 yy ikinci yarısı 20 yy ilk çeyreği Fransa'da başlayan devrim. O dönem fotoğrafta karşılığını fotogramda bulmuştur. Kısaca Fotoğrafta izlenimcilik akımına da değinelim.

Fotoğrafta aşağı yukarı resimdeki tüm akımlar gerçekleşmiştir. Türk fotoğrafında İzlenimcilik 1960lı yıllardan sonra gelişmeye başlamıştır. Bu tarz önceleri yabancılardan esinlenme şeklinde olmuştur. Resimle fotoğrafı kaynaştıran Şahin Kaygun, Magie Danon yeni ve farklı tekniklerle ışığın öne çıkan ilginç kullanımıyla yapıt üretmişlerdir. Şakir Eczacıbaşı'da fotoğraflarında nesnelerin konturlarının eritilmesiyle yine ışığı ön plana çıkartarak izlenimci tarzda çalışmıştır.


Işıktan Örnekler

Peter Paul Rubens
Rembrandt Van Ryn
Monet
Renoır
Sisley
Cezanne
Degas
Van Gogh

Türkiye' de Çallı kuşağı (1914 - Feyhaman Duran, Nazmi Ziya Güran, Namık İsmail ...)
İmogen Cunnighan (fotoğraf)
Ansel Adams (fotoğraf)
Sıeff (fotoğraf)
Gökhan Yalta (fotoğraf)
Şakir Eczacıbaşı (fotoğraf-Empresyonist)
Şahin Kaygun (fotoğraf - izlenimci)




IŞIK KONUSU İLE İLGİLİ UYGULAMA ÇALIŞMALARI

A) Kurşun kalemle siyah - beyaz arasındaki ışık değerleri açıktan koyuya doğru eşit kademelerle skala halinde araştırılır. Fotoğrafik malzemelerle de (film, kağıt) agrandizörde farklı pozlar verilerek beyazdan siyaha kadar olan "gri ton skalası" elde edilir.
B) Açıkla koyu arasında bir çok ışık değerlerine sahip olan renkli dergi resimleri kesilerek yeni bir düzenleme oluşturulur. Bu düzenlemede, anlam ve biçim yönünden bir içerik düşünülebilir. Kolaj olan bu çalışma başka bir kağıda kalemle yada boya ile aktarılır. Fotoğrafik malzemeyle fotogram, fotomontaj çalışması yapılabilir.
C) Doğal değerler resmedilir. Obje üzerinde ışık değerleri tespit edilerek skala halinde gösterilir.
D) Işık değerleriyle etüt edilen objeden kaynaklanan ya da ayrı bir düşünceyle derinliksel çalışmalar yapılır. Bu soyut yorumlamalar rölyef karakteri gösterir.




IŞIK KONUSU İÇİNDE ŞEKİLLENDİRME ÇALIŞMALARI

Belli ölçülerdeki kartonların çeşitli sistemlere ya da sistemsizliklere göre bölümlenip kesilmesi, kesilen kısımların çıkarılması, burulması, bükülmesi, kırıştırılması ve boş-dolu alanlar elde edilmesiyle ışık değerlerinin şekillendirmede anlatım olanakları araştırılır.
Işık olaylarının daha iyi algılanabilmesi için, yapılan bu şekillendirmenin ışık değerleriyle resimlenmesinde gözlemlerin kalıcılığı açısından önemlidir. Aynı tarz çalışmaların fotoğrafla yapılması da olasıdır.



KAYNAKLAR
· Gombrıch, Sanatın Öyküsü, Remzi Kitapevi, 1992
· Houser, A. Sanatın Toplumsal Tarihi, Remzi Kitapevi, 1995
· Lynton, N. Modern Sanatın Öyküsü Remzi Kitapevi1982
· Sérullaz, M. Empresyonizm Sanat Ansiklopedisi Remzi Kitapevi 1983
· Demir, A. Temel Sanat Eğitiminde Öğrenim Yolları ve Amaçları
· Demir, A., Atar, A. Temel Plastik Sanatlar Eğitimi Anadolu Üniversitesi Yayın no: 576 1993
· Kalfagil, S. Fotoğraf Sanatında Kompozisyon Fotoğraf yayınları 1981
· Hedgecoe, J. Siyah-Beyaz Fotoğraf Sanatı ve Karanlık Oda Teknikleri remzi Kitapevi 1999
· Boubat, E. Fotoğraf Sanatı İnkılap Aka 2984
· Gökgöz, A. Bütün Yönleriyle Fotoğrafçılık Siyah-Beyaz ve Renkli Odak Yay. 1977
· Greenhill.R., Murray, M., Spence, J. ,Fotoğraf Sanatı Remzi Kitapevi 1978
· Eryılmaz, S., SiyahBeyaz/Renkli Genel Fotoğrafçılık İnkılap ve Aka 1983
· Akdeniz, T., Fotoğraf Dernekleri Fotoğraf Temel Eğitim Kursu Ders Notları Afsad Yay.1989
· Derman, İ., Siyah Beyaz Fotoğraf Tekniği AÜ Açıköğretim Fak. Yay. No 33 1985
· Sümerkan, M.R., Fotoğraf çekimine Hazırlık ve Temel kompozisyon Bilgileri KTÜ Fotoğrafçılık Ders Notları 1995
· Perdahcı, N., Işığın Yeniden keşfi, Empresyonizm ve Sonrası İçin Bir Yaklaşım- Sanatta Yeterlik Tezi, 1999
· Berger, J. O Ana Adanmış Metis Yay. 1986
· Şen, Y.M. Işığın, Fotoğrafta Estetik Aracı Olarak Kullanımı - Yüksek Lisans tezi,1993
· Koştumoğlu, M. Türk Fotoğrafında İzlenimci Etkiler - Yüksek Lisans tezi , 1993



Kaynak
Yıldız Teknik Üniversitesi Sanat ve Tasarım Fakültesi Öğretim Görevlisi
Tülay Çellek
tcellek @ yildiz.edu.tr