Türk sinemasına emek vermiş 25 kadın yönetmenden 15’i, ilginç bir projede bir
araya geldi. Kadın yönetmenler bu defa vizörün arkasında değil önündeydi.
“Vizörün Önündeki Kadın Yönetmenler” projesinde en doğal görüntülere ulaşmak
hedeflendi. Bu amaçla çekimler kadın yönetmenlerin evlerinde yapıldı.
Kadınlar Türkiye'de film yönetmeye başladığında, dünya sineması çoktan yarım
yüzyılı geride bırakmış, yerli sinema da en azından ilk denemelerinde belli bir
yaşa gelmişti. Sinema yazarı Agah Özgüç'ün kitaplarına göre Türk sinemasında
film üretimi 1950 yılında hız kazanıyor. 1951 yılına kadar tek bir kadın
yönetmene rastlanmıyor. 1951-1956 yılları arasında üç film yöneten ilk kadın
yönetmen ise Cahide Sonku.
Türk sinema endüstrisinin kayıtlarına bakıldığında bugüne kadar yaklaşık 6 bin
film çekildiği görülüyor. Bu filmler arasında, kadın yönetmenler tarafından
çekilenlerin sayısı ise 100'ü geçmiyor. Yalnızca 24 kadın yönetmenimiz olduğunu
düşünürsek, bu rakama hiç şaşırmamak gerek.
Neden kadınlar yönetmen olarak sinemaya bu kadar az girdiler? Peki, biz
sinemamızdaki bu az sayıdaki kadını tanıyor muyuz? Ya filmlerini? Şu anda
neredeler? Fotoğraf sanatçısı Muammer Yanmaz, bu yıl Uçan Süpürge Kadın Filmleri
Festivali kapsamında "Kadın Yönetmenlerimiz" fotoğraf sergisini hazırladı.
Türkiye'deki 15 kadın yönetmeni evlerindeki doğal halleriyle, sinemaseverlerle
buluşturdu. Koordinatörlüğünü Sedef Kürüm'ün yaptığı projede, sinemamızın 24
yönetmeninden 15'i; Biket İlhan, Birsen Kaya, Canan Evcimen Obay, Canan Gerede,
Fide Motan, Füruzan, Gülsün Karamustafa, Handan İpekçi, Işıl Özgentürk, Lale
Oraloğlu, Seçkin Yaşar, Sunar Kural Aytuna, Tomris Giritlioğlu, Türkan Şoray ve
Yeşim Ustaoğlu yer aldı.
İlerleyen sayfalarda göreceğiniz kadın yönetmenler hakkındaki bilgilerse, Semire
Ruken Öztürk'ün, Om Yayınları'ndan çıkan "Sinemanın Dişil Yüzü, Türkiye'de Kadın
Yönetmenler "adlı kitabından alındı.
Muammer Yanmaz
1969 İstanbul doğumlu. Orta öğrenimini Saint-Michel Lisesi'nde, yüksek
öğrenimini ise İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi'nde tamamladı. Lisenin
karanlık odasında başladığı fotoğraf sanatını bir yaşam biçimine dönüştürdü.
Kendi stüdyosunda tanıtım fotoğrafçılığı yapmakta olan Yanmaz'ın "40 Yönetmen"
ve "40 İstasyon-Paris" gibi sergilenmiş projeleri var.
Sedef Kürüm
Projenin koordinasyon görevini üstlenen Sedef Kürüm, 1973 Ankara doğumlu. Orta
öğrenimini Ankara Atatürk Anadolu Lisesi'nde, yüksek öğrenimini Boğaziçi
Üniversitesi Ekonomi Bölümü'nde tamamladı. Finans sektöründe başladığı
profesyonel iş yaşamını sinema sektöründe devam ettirme kararı aldı. Ev sineması
alanında faaliyet göstermekte olan Palermo Görsel Ürünler A.Ş.'de Basın ve
Halkla İlişkiler Direktörü olarak çalışıyor.
LALE ORALOĞLU, 7 film
Yedi filmde yönetmen, yapımcı ya da senarist olarak adı geçiyor. Aynı zamanda
tiyatro ve sinema oyuncusu. Konservatuvarda da okudu, gazetecilik de yaptı.
Edebiyat Fakültesi İngiliz Filolojisi mezunu. 1924 İzmir doğumlu. İlk
yapımcılığı, Cahide Sonku'nun yapımcılığından beş yıl sonraya rastlıyor (1954).
Şirketine o yıl doğan kızı Alev'in ismini verdi. 1951-60 arasında 35 filmde
başrol oynadı. En son 2000 yılında Avni Dilligil Tiyatro Jüri Özel Ödülü'nü alan
Oraloğlu'nun çok sayıda ödülü var. Tiyatrosunu annesi 90 yaşına geldiği ve
yanında olması gerektiği için 1987 yılında kapattı.
YEŞİM USTAOĞLU, 2 film
1960 Sarıkamış doğumlu. Sinema hayatına kısa filmlerle başladı. Karadeniz Teknik
Üniversitesi Mimarlık Bölümü mezunu. İFSAK'ın dergisine yazılar yazdı, sürekli
film izledi, sonunda film çekmeye karar verdi. İlk kısa filmi "Bir Anı
Yakalamak"tı. Sanatçının yönetmen ve senarist olarak imzasını attığı sinema
filmleri "İz" ve "Güneşe Yolculuk."
FİDE MOTAN, 2 film
1948 Urfa doğumlu. Gazi Basın Yayın mezunu. İlk işi Ankara Radyosu'ndaydı. Sekiz
yıl sonra Ankara Televizyonu drama bölümüne geçti. Filmleri, "Cadı Ağacı" ve
"Yanlış Saksının Çiçeği." Televizyon için çektiği "Hepsi Bir Düştü" adlı bir
video filmi ve Urfa'da 2000 yılında çektiği 13 bölümlük "Vasiyet" adlı dizisi
var.
GÜLSÜN KARAMUSTAFA, 1 film
Tek filmi Firuzan’la birlikte yönettiği "Benim Sinemalarım", Türk sinemasındaki
ilk kadın ortaklığı. Yaratıcılarından Füruzan yazar, Gülsün Karamustafa ressam.
Yönetmenlikte özel bir işbölümü olmamış, iki yönetmen de aynı mekanda dostça
çalışmış, bazı sahneleri Füruzan, bazılarını Karamustafa çekmiş. Film ulusal
festivaller dışında Fransa, Kanada, Mısır, İran, ABD, Japonya, Almanya, Belçika
ve Hindistan'da çok sayıda festivale katıldı, ödüller aldı.
BİRSEN KAYA, 15 film
1943 doğumlu. Asistanlık yaptığı ilk film Halit Refiğ’in “Gurbet Kuşları”
(1964). Aslında Artist dergisinde muhabirdi ve röportaj için gittiği Halit
Refiğ’den asistanlık teklifi almıştı. Çoğu avantür 200’e yakın filmde asistanlık
yaptı. Kaynaklara göre, 1970-1975 yılları arasında toplam 13 film yönetti (diğer
ikisiyle ilgili kayıtlarda net bilgi yok), dört filmin ise senaryosunu yazdı.
1970'te kurduğu Ufuk Film ile yapımcılıklarını da üstlendi. Yönettiği filmlerden
bazıları: İntikam Derler Adıma, Kanlı Kader, Sana Allah Acısın, Bitirim Kemal,
İntikam Yumruğu ve Dadaş Rıfat.
TOMRİS GİRİTLİOĞLU, 4 film
TRT desteğiyle film çeken ilk yönetmen. İlk üç filmi, "Suyun Öte Yanı", "Yaz
Yağmuru" ve "80. Adım"ın yapımcısı TRT. 1957 Konya doğumlu. Hacettepe İngiliz
Dili ve Edebiyatı mezunu. Aynı zamanda felsefe de okudu. Son filmi, Yılmaz
Karakoyunlu'nun romanından uyarladığı "Salkım Hanımın Taneleri"ydi. Yine
Karakoyunlu'dan uyarladığı 6-7 Eylül olaylarını anlatan "Güz Sancısı"yla
uğraşıyor.
SEÇKİN YAŞAR, 2 film
1949 Malatya doğumlu. Devlet Güzel Sanatlar Akademisi Grafik Sanatlar mezunu.
Aslında sinema okumak istemiş ama o sıralarda sinema okulu yokmuş. Çocukluğundan
beri sinema delisi. Okuduğu yıllarda sinemayla ilgili her etkinliğin içinde yer
almış. Uzun yıllar Halit Refiğ'e asistanlık yaptı. Zuhal Olcay'ı sinema için
Refiğ'e öneren o. Daha sonra da kendi filmleri "Sarı Tebessüm" ve "Sevgilim
İstanbul"u çekti.
FÜRUZAN, 1 film
Gülsün Karamustafa ile birlikte yönettikleri tek film “Benim Sinemalarım”.
Füruzan aslında bir yazar. Çok sayıda öykü, roman, gezi yazısı, oyun yazdı.
Füruzan, kendisine gelen senaryo önerilerini uzun süre geri çevirir. 1980'lerin
başında çok saygı duyduğu ve beğendiği Ömer Kavur'un teklifini geri çeviremez ve
Kavur'un yönettiği “Ah Güzel İstanbul” filmiyle sinemaya girer. Benim
Sinemalarım, Füruzan'ın yazdığı aynı isimli kitaptan sinemaya aktarıldı. Füruzan,
filmi Karamustafa ile ortak yönetme kararlarına ilişkin olarak şunları söylüyor:
"İkimiz de ayrı ayrı yönetebilirdik, ama cesaretlenmek için bir araya geldik ve
o bir deneyimdi."
SUNAR KURAL AYTUNA, 1 film
1996 tarihli "Deniz Bekliyordu" adlı filmin yönetmeni ve Mehmet Tekirdağ'la
ortak senaristi. 1954 Bursa doğumlu. Ankara Basın Yayın mezunu. Gazeteci. 1980
yılında girdiği TRT'de belgesel prodüktörlüğü yaptı. Sonunda ilk ve tek filmini
çekti.
BİKET İLHAN, 5 film
1945 İzmir doğumlu. Ankara Gazi Eğitim mezunu, İngilizce öğretmeni. Selim
İleri'nin teklifiyle 37 yaşında girdi sinemaya. Türkan Şoray ve Cihan Ünal'ın
oynadığı "Seni Kalbime Gömdüm"de asistanlık yaptı (1981). Ardından, "Bir kez bu
tozu yuttun. Seninle daha çok karşılaşacağız" diyen Türkan Şoray haklı çıktı.
TRT'de ve sinemada asistanlık yaptıktan sonra, 1992'de üç bölümlük bir pembe
dizi çekmekle yönetmenliğe başladı. İlk içine sinen filmi, 1993'te çektiği
"Senin İçin Bir Kadeh"ti. "Sokaktaki Adam" ise birçok festivalde ödüle layık
görüldü. Film yapmayı sürdürüyor, aynı zamanda yapımcı.
IŞIL ÖZGENTÜRK, 1 film
Yazar, yönetmen, senarist. 1948 Gaziantep doğumlu. İstanbul Üniversitesi İktisat
Fakültesi mezunu. Altı filmin senaristi, birinin, yani "Seni Seviyorum Rosa"nın
hem senaristi, hem yönetmeni. Filmi Sevgi Sosyal'ın Tante Rosa'sından uyarladı.
Cumhuriyet Gazetesi'nde köşe yazarı ve sinema atölyeleri düzenliyor.
TÜRKAN ŞORAY, 4 film
Sinemanın "sultanı" Türkan Şoray, oyuncu olarak rol aldığı filmlerin yanı sıra
dört film yönetti: "Dönüş", "Azap", "Bodrum Hakimi", "Yılanı Öldürseler". Bu son
filmde aynı zamanda Yaşar Kemal, Arif Keskiner ve Işıl Özgentürk'le ortak
senarist. Kameranın önünde hayranlıkla izlenirken kamera arkasına geçince,
başaramayacağını söyleyenler çok oldu. Ama "Dönüş" başarı kazandı ve gerisi
geldi.
CANAN GEREDE, 3 film
"Robert'ın Filmi", "Aşk Ölümden Soğuktur" ve "Parçalanma", filmlerinin adı. 1948
New York doğumlu. American Academy of Dramatic Arts mezunu. Hem oyunculuk hem de
yönetmenlik eğitimi var. Oyuncu yönetimiyle ilgili bilgilerinin bir kısmı da
Elia Kazan'dan. Şu sıralar Paris ve İstanbul'da yaşıyor, beş yıllık bir aradan
sonra yeni senaryolar üzerinde çalışıyor.
HANDAN İPEKÇİ, 2 film
1956 Ankara doğumlu. Filmlerinin özgün senaryosu, yönetimi ve yapımı kendine ait
tek kadın yönetmen. Gazi Basın Yayın Bölümü'nü arada evlenip çocuk doğurduktan
sonra bitirdi. TRT'de, "Hanımlar Sizin İçin" programında asistanlıkla işe
başladı, dizilerde çalıştıktan sonra, sinemada asistanlık yaptı, belgesel
yönetti. Yapımcılara projesini kabul ettiremeyince, film çekme uğruna ticarete
girdi, zor günler yaşadı. Sonunda bir işadamının desteğiyle "Babam Askerde"yi
çekti. Film Berlin Film Festivali'ne katıldı. Ardından "Büyük Adam Küçük Aşk"ı
çeken İpekçi, "Güvercin Karakterli Kadın"ı çekmeye hazırlanıyor.
CANAN EVCİMEN OBAY, 2 film
En genç kadın yönetmen, 1963 Ankara doğumlu. Ankara Üniversitesi SBF Basın Yayın
Yüksek Okulu (İletişim Fakültesi) mezunu. Kariyerine TRT belgesel programları
müdürlüğünde yardımcı prodüktör olarak başlayan Obay'ın, TRT'deki son görevi
program müdürlüğüydü. Çok sayıda belgesel ve drama çekti. Sinema filmleri, "Hoşçakal
Umut" ve "Solgun Bir Sarı Gül."
