Metin Erksan’ın yazıp yönettiği “Susuz Yaz”, Fatih Akın’ın girişimleriyle
yenilendi ve Cannes Festivali’nde gösterildi. Erksan: “Bu trajikomik bir olay.
Film yurtdışına kaçırıldı sanıyorduk, İstanbul’da bir banka kasasında çıktı.
Polisiye bir olaya döndü yani. Ama Fatih sonuçta buldu, bir mucize yarattı.”
“Şimdi bir film yapsam fena olmaz, çekmeyi öğrendim çünkü”
İlk kez Altın Ayı Ödülü alan ve çekilmesinden 45 yıl sonra restore edilerek
Cannes’da galası yapılan “Susuz Yaz”ın yönetmeni Metin Erksan: “Bugüne kadar ne
film yapacağım ne de film yapmayacağım dedim. Ama şu dakika bir film yapmak
istiyorum. İçimden geliyor şimdi. Geriye dönüp baktığım zaman çektiğim filmleri
hiç beğenmiyorum. Ama galiba şimdi bir film yaparsam fena olmaz”
Cannes Film Festivali’nin yarışma sonuçları bu akşam açıklanacak. Nuri Bilge
Ceylan imzalı “Üç Maymun” Türk sinemasının uluslararası alanda aldığı ödüllere
bir yenisini ekleyecek mi bilmiyoruz. Zaten bu pazar bizim gündemimiz “Üç
Maymun” değil. Türk sinemasının uluslararası bir ödül alan ilk filmi “Susuz
Yaz”ı konuştuk, restore edilmiş versiyonuyla geçen hafta Cannes’da yeniden
galası yapılan filmin yaratıcısı Metin Erksan’la.
Onu söyleşiye ikna etmek kolay mıydı? Hayır. Söyleşi yapmak kolay mıydı? Şöyle
söyleyeyim: Erksan ile konuşmak, gürül gürül akan bir şelaleden bardağa su
doldurmaya çalışmak gibi... Bu birikim bizim sayfalara sığacak gibi değil...
Sohbeti olabildiğince “Susuz Yaz” ile sınırlı tutmaya çalıştık. Sohbet dedim ama
kendisi itiraz edecek şimdi. Çünkü bu sözcüğü sarf ettiğimde “Ben sohbet etmem.
Ya öğretirim ya da öğrenirim” dedi bana.
Kayıp bobinler, Avrupa’da aranırken İstanbul’da bir banka kasasında ortaya çıkan
negatifler, takma isimli rejisörler derken, Cannes galası neredeyse polisiye bir
öyküye dönüşen “Susuz Yaz”ı yaratıcısından dinledik. Bu söyleşinin en güzel
haberi ise Erksan’ın 25 yıllık bir aradan sonra yeniden kamera arkasına
geçmekten bahsetmesiydi.
“Susuz Yaz”ın çekildikten 45 yıl sonra Cannes’da galası yaptı. Ne hissettiniz?
Çok trajikomik bir hikaye bu.
Anlatır mısınız?
Başında Martin Scorcese’nin olduğu Dünya Sinema Vakfı diye bir kurum var. Vakfın
ödevi eski filmler restore edip gün ışığına çıkarmak. Scorsese Fatih’e (Akın)
demiş ki; sen de Türk sineması hakkında filmler bul. Fatih de ilk “Susuz Yaz”ı
seçmiş. Biliyorsun 2004’te “Duvara Karşı” ile Berlin Film Festivali’nde Altın
Ayı ödülünü aldı. 1964’te, yani ondan 40 yıl evvel o ödülü benim yarattığım;
senaristi, prodüktörü ve rejisörü olduğum “Susuz Yaz” almıştı. Halef selefiz
yani. Fatih’in Türkiye’den ilk o filmi restore etmesi çok doğal bu nedenle.
Neden trajikomik dediniz?
Filmin negatifi yurtdışına kaçırıldı diye biliyorduk, İstanbul’da bir banka
kasasına bulundu.
Polisiye yani...
Evet. Fatih bana gelip de durumu söylediğinde ona “Şimdi burada polisiye bir
olay başladı” dedim. Çünkü öncelikle filmin bulunması lazım. Hatta bak bana ne
hatırlattı. Theo Angelopulos’un “Ulis’in Bakışı” diye bir filmi vardır. Orada
Harvey Keitel kayıp bir filmi arar. Aslında Türk sinema tarihine bir
yolculuktur, çünkü Türkiye’de çekilen bir filmin bobinlerini arıyorlar.
Hangi film aradıkları?
Bak, belirli bir tarihe kadar Türk sinemasında ilk çekilen film Ayastefanos’ta
yıkılan abidenin filmi sanılıyordu. Fakat Manastırlı Manaki ve Milton Yanaki
isimli Osmanlı uyruğu iki kişi 1911’de Sultan Reşad’ın Avrupa gezisini çekti
belgesel olarak. Abidenin yıkılışının tarihi 1914 halbuki. Harvey Keitel o filmi
arıyordu işte. Ama o filmleri Osmanlı İmparatorluğu’nun uzantısı olan Türkiye
Cumhuriyeti devletinin araması lazım. Tamam mı?
“Negatiflerin burada olduğunu bilmiyordum”
Tamam. Ama ben hâlâ “Susuz Yaz” polisiyesini merak ediyorum.
Fatih geldi bana “Film nerede?” dedi. Ben de dedim ki, “Negatif yurtdışına
kaçırıldı, yok”. Türkiye’de sadece dubbing negatiften kötü bir kopyası var.
Fatih zaten oradan seyretti. Ama orijinal negatifin peşine düştü, ne yaptı etti
Ulvi Doğan’ı buldu ve filmi ortaya çıkardı. Ben de bilmiyordum negatiflerin
İstanbul’da olduğunu. Üstelik de en son bobin kayıp. Almanya’dan Berlin Film
Festivali’nden kalma bir kopyadan tamamladılar. Bir mucize yarattı Fatih.
Peki sizdeki hikayesini anlatır mısınız filmin?
Mülkiyet meselesi beni çok ilgilendiriyor. İlk olarak “Yılanların Öcü”nde toprak
mülkiyeti üzerine bir film yapmaya çalıştım. Sonra bir de su mülkiyeti üzerine
film yapayım dedim, o da “Susuz Yaz”. Önce kendim bir hikaye yazdım ama Necati
Cumalı’nın hikayesinden çektim filmi. Üçüncü filmim de insan mülkiyeti
üzerineydi; “Kuyu”.
“Susuz Yaz’ Türkiye’de kanun çıkardı”
Hülya Koçyiğit’in de ilk filmi. Nasıl verdiniz ona rolü?
Başrolleri önce Türkan (Şoray) ile Ayhan’a (Işık) teklif ettim. Çok büyük para
istediler, sonra da “Biz köylü elbisesi giymeyiz, Anadolu’ya da gelmeyiz”
dediler. Onun üzerine kız kardeşi Nilüfer vesilesiyle Hülya’yı tanıdım. Ben
yıldız avcısı değilim. Bazen “starmaker” falan derler benim için, alakası yok.
Ben oyuncu olmayan hiçbir erkek veya kadına oyunculuk teklif etmedim. Hülya
istedi o rolü, öyle verdim. Türkan da benim “Acı Hayat” filmimle meşhur oldu.
Zaten bugüne kadar “Acı Hayat”tan daha iyi bir filmi yok.
Filmi bugün çekseniz neyi değiştirirsiniz?
“Susuz Yaz”a bugün şöyle başlardım. Avuçlarına su alan bir adam bekler. Tutar
elinde o suyu, durur. Ama ne yaparsa yapsın parmaklarının arasından akar o su...
Halbuki toprak olsa durur. İşte böyle başlardım. Ha, bir de “Susuz Yaz”dan sonra
çok garip bir şey oldu. Filmi çektiğim zaman su kaynakları hariç bütün sular
devletindi. Yalnız kaynaklar kimin tapulu arazisinde çıkıyorsa ona aitti. Ama
filmden sonra kanun çıktı, kaynaklar devlete geçti. Dünyada acaba kaç film kanun
çıkarmıştır?
Festivalleri sevmiyorsunuz. Nasıl oldu da “Susuz Yaz”ı Berlin Film Festivali’ne
gönderdiniz?
Yıl 1963. Bir gün bana ressam Cemal Tollu Alman Konsolosluğu’ndan telefon etti.
“Çok heyecanlıyım Metinciğim” dedi, “Burada Berlin Film Festivali’nden gelmiş
adamlar var ve filmini festivale götürecekler”. Aldılar götürdüler. Sonra işte
bu Ulvi Doğan uyandı, devreye girdi.
“Ulvi Doğan ‘Susuz Yaz’ın arasına porno parçalar koyup pazarladığını anlattı
mı?”
Aranız neden açıldı?
Dolandırıcılığından. Biz filmde ortaktık, bütün parayı kendisi alsın istedi.
Sonunda ben de alamadım o da. Halbuki çok para kazandı film.
Cannes’da Ulvi Doğan da açıklama yaptı filmle ilgili.
Araya porno parçalar koyup dünyaya pazarladığını da anlattı mı?
Hayır ama o dönem Berlin Belediye Başkanı olan Willy Brandt’ın siz komünistsiniz
diye filmi yasaklamak istediğini, bunun üzerine yönetmen olarak İsmail Metin
imzası koyduğunu söyledi.
Yalan söylüyor, alakası yok. Dolandırıcılığından öyle yaptı. Benim göbek adım
İsmail. Onun da hikayesini anlatayım. 1929 doğumluyum, yedi kardeşin
sonuncusuyum. Annem sıkılmış artık, beni düşürmek için çok uğraşmış. Bir akşam
rüyasına Allah girmiş, yanında da Peygamber ve İbrahim peygamber varmış. Allah
ona demiş ki, “Ben İbrahim’e oğlunu kes dedim, o da oğlu İsmail’i kesmeye
kalktı. Fakat ben vazgeçtim, ona bir koyun verip çocuğu kurtardım. Şimdi de sana
diyorum ki bu çocuğu öldürme.” Annem dehşet içinde uyanmış. Af dilemiş Allah’tan
ve ben doğmuşum. Eh, göbek adım da İsmail olmuş.
Metin de Allah’ın sıfatlarından biri. El metin, güçlü demek. Arapça bir isim. Bu
yüzden en memnun olmadığım tarafım odur, hiç sevmem ismimi. Yani İsmail Metin
oradan geliyor.
“Ben o kapıyı açmasaydım Nuri Bilge Ceylan adımını bile atamazdı”
Filmin özellikleri saymakla bitmiyor yani... İlk Altın Ayı alan, kanun
çıkaran... Başka?
Bir de “Susuz Yaz” çok kritik bir zamanda kazandı o ödülü. 1963’ten sonra
Almanya’ya giden bütün işçilerde benim hakkım var. Almanya bizim işçilerimize
barbar gözüyle bakıyordu o zamanlar, hâlâ öyle bakıyor ya. Filmi görünce “A
bunlardan da sinemacı çıktı” dediler. Fatih’in bile anasının babasının bana
borcu var. Ben olmasaydım, “Susuz Yaz” olmasaydı gene giderlerdi tabii, ama hiç
mi etkisi olmadı? Fatih’in Berlin’de ödül kazanmasına hiç mi etkisi olmadı? Ben
o kapıyı açmasaydım Nuri Bilge Ceylan adımını bile atamazdı.
“Elveda Rumeli’deki anne, Helen Mirren’dan iyi oyuncu"
Sık sık sinemaya gidiyor musunuz?
Çok uzun yıllardır hiç gitmedim. Ben televizyonda seyrederim. Zaten evden de pek
çıkmam. Üniversiteye ders vermeye gider gelirim.
TV dizilerini de seyrediyor musunuz?
Seyrediyorum. “Elveda Rumeli”yi çok seviyorum. Bizim Serdar Akar yapıyor. Mesela
orada oynayanlar, özellikle de kadınlar inanılmaz iyi. Hele Berrak Tüzünataç ve
anne (Şebnem Sönmez). Ne müthiş oyuncu o anne. Bazıları Helen Mirren der
-ki ben de çok severim-, bok yemiş Helen Mirren onun yanında.
Filmleri, dizileri TV’den takip ediyorsunuz, Işık Üniversitesi’nde ders
veriyorsunuz. Bunların dışında nasıl geçiyor hayat?
Çalışmakla. Bilgisayar başında yazı yazıyorum devamlı.
Bilgisayarla haşır neşirsiniz yani.
Tabii, ama sadece daktilo olarak kullanıyorum. İnternete girecek vaktim yok
benim. Devamlı yazıyorum. 2004’te 15 yıl devam ettiğim Cumhuriyet’teki köşe
yazılarımı bıraktım.
Neden?
Ben o yazıları çok düşünerek yazıyorum ama 50 kuruş veren gazeteyi alıyor. Neden
düşüncelerimi insanlara 50 kuruşa satayım? Ama mesele para değil tabii. Bugüne
kadar yazdım da ne oldu?
“Türk sinemasına da ait değilim, Yeşilçam’a da. Müstakil bir sinemacıyım”
Neden Cannes’daki galaya gitmediniz?
Ben festivalleri sevmem. Üstelik dün akşam bir-iki parça gördüm Cannes
Festivali’nden, soytarılık! Herifler smokinlerle penguenlere benziyor, bütün
kadınlar da Harry Potter’daki cadılara! Bir kere daha nefret ettim. Giremem onun
içine. Bak, Roma İmparatorluğu zamanında gladyatörler vardı. İmparatorluk son
derece rezil bir şekilde insanları dövüştürür, birbilerine öldürtürdü. Mecburdu
insanlar, köle çünkü... Cannes’daki imparator da para, bunlar da paranın
köleleri. Aynı gladyatörler gibi dövüşmeye gelmişler. Bu sefer bıçaklarla,
silahlarla değil, filmlerle dövüş ediyorlar para uğruna. Öyle festivale gitmem
ben!
Ne festivalleri seviyorsunuz ne de ödülleri...
Zaten ben Türk sinemasına da ait değilim, Yeşilçam’a da. Müstakil bir
sinemacıyım. Türk sinemasında “Susuz Yaz”a ya da “Kuyu”ya benzeyen film var mı?
Bugün beğenerek izlediğiniz Türk yönetmenler var mı?
Hayır.
Ezel Akay’ın “Hacivat Karagöz Neden Öldürüldü?” filmi için bir övgü yazısı
yazmıştınız. Onu da mı beğenmiyorsunuz?
Hayır, sevmiyorum Ezel Akay’ın filmlerini. O yazdığım yazı Karagöz Hacivat’ı
film yapması üzerineydi.
Ya Nuri Bilge Ceylan?
Beğenmiyorum. Filmlerinin hepsini seyrettim, hiçbirini beğenmedim. Tarkovski’nin
etkisinde. Fatih Akın’ın da hem “Duvara Karşı” hem “Yaşamın Kıyısında”sını
seyrettim. Ama onun filmlerinin Türk filmi mi Alman filmi mi olduğu belli değil
bir kere.
25 yıldır kameradan uzaksınız. Hiç mi içiniz fık fık etmiyor?
Ooo, etmez mi?
Nasıl tutuyorsunuz kendinizi?
Ben bugüne kadar ne “Film yapmayacağım” ne de “Film yapacağım” dedim. Ama şu
dakika bir film yapmak istiyorum. İçimden geliyor şimdi, çok istiyorum bir film
yapmak. Michelangelo’nun hayatının son demlerinde söylediği bir laf var: “Yahu
şimdi resim yapmayı öğrendim ama ölüyorum”. Bu bana çok güzel geliyor. Geriye
dönüp baktığım zaman çektiğim filmleri hiç beğenmiyorum. Ama galiba şimdi bir
film yaparsam fena bir film olmaz. Ben de film yapmayı öğrendim çünkü.
